Motoryka to ogólna sprawność fizyczna człowieka. Prawidłowo rozwijające się dzieci nabywają sprawności ruchowe w określonej kolejności i mniej więcej w konkretnym czasie. Motoryka nie jest cechą wrodzoną i każdy człowiek musi ją wykształcić i doskonalić. Aby proces kształcenia motoryki był skuteczny, powinien zacząć się jak najwcześniej. Poniżej przedstawiamy wskazówki na temat prawidłowej motoryki, jej zaburzeń i sposobów rozwijania motoryki dużej i małej.
Motoryka duża
Motoryka duża – związana jest ze sprawnością fizyczną całego ciała lub jego większej części. Przykładem dużej motoryki mogą być takie sprawności jak: chodzenie, jazda na rowerze, czołganie się, pływanie, skakanie.
Prawidłowy rozwój motoryki dużej wg wieku
W pierwszym roku życia w zakresie motoryki dużej: około 4 miesiąca życia utrzymuje sztywno główkę podczas pionowego trzymania, około 5 miesiąca życia unosi się na przedramionach, około 7 miesiąca życia samodzielnie siedzi bez podparcia i podejmuje próby samodzielnego stania z podparciem, by następnie około 12-14 miesiąca samodzielnie chodzić.
W drugim roku życia w zakresie motoryki dużej pojawiają się takie umiejętności jak: około 12-13 miesiąca życia samodzielne chodzenie, w 16 miesiącu życia kopanie piłki, w kolejnych miesiącach wchodzenie po schodach oraz początki umiejętności samoobsługowych – próby rozbierania się.
W trzecim roku życia maluch powinien sprawnie chodzić i biegać, rzuca i kopie piłkę, pojawiają się także stopniowo kolejne umiejętności samoobsługowe- ubieranie i rozbieranie się, a także posługiwanie łyżką i widelcem oraz wykonywanie czynności higienicznych.
W czwartym roku życia wchodzi i schodzi krokiem naprzemiennym po schodach, łapie i rzuca piłkę, przeskakuje przez niskie przeszkody, a także rysuje po śladzie i udoskonala umiejętności samoobsługowe.
Dzieci pięcio- i sześcioletnie zdobywają nowe, złożone umiejętności w zakresie motoryki dużej- taniec, jazda na rowerze, rolkach, skoki ze skakanką.
Zaburzenia motoryki dużej
Najczęściej występujące u dzieci zaburzenia motoryki dużej to:
- opóźnienia w rozwoju ruchowym w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym oraz mała aktywność ruchowa
- brak koordynacji ruchów przy współdziałaniu różnych grup mięśniowych, która sprawia wrażenie ogólnej niezręczności
- opóźnione osiąganie umiejętności ruchowych w czynnościach codziennych, zabawowych i sportowych w porównaniu do rówieśników
- unikanie i niechęć do zabaw ruchowych
- zakłócenie koordynacji wzrokowo- ruchowej w zabawach i zadaniach, w których ruch odbywa się pod kontrolą wzroku tj. rzut piłką czy gra w klasy
- zaburzenia równowagi
- słabe panowanie nad szybkością i siła
Ćwiczenia rozwijające motorykę dużą
Nad motoryką dużą można oczywiście pracować i wykształcać ją u dzieci poprzez:
- sporty i zabawy z piłką tj. badminton, ping pong
zabawy skoczne tj. gra ze skakanką lub “w klasy” - ćwiczenia równowagi na wysokości zapewniającej pełne poczucie bezpieczeństwa np. chodzenie po kładce bez pomocy (na płaskiej przestrzeni położyć deskę- kładkę)
- zabawy rytmiczne zachęcające do swobodnej ekspresji ruchowej
- chodzenie na obu rękach z trzymanymi w górze nogami dziecka
- przeciąganie liny trzymanej przez drugą osobę przy użyciu niewielkiej siły
- wykonywanie “pajacyków”
- przeskakiwanie przez kołyszącą się linę
- zabawy i ćwiczenia kształtujące orientację w schemacie ciała np. pokaż proszę, gdzie masz oczy, gdzie masz uszy a gdzie nos
Motoryka mała
Związana jest ze sprawnością dłoni i palców, dotyczy znacznie mniejszego zakresu ruchów w porównaniu do dużej motoryki, ale wymagający nie mniejszego skupienia i koncentracji uwagi.
Początkowo dziecko uczy się chwytania zabawki, następnie układania klocków, trzymania sztućców, lepienia z plasteliny, nawlekanie koralików na sznurek, kolorowania aż do nabywania umiejętności pisania czy zawiązywania sznurowadeł. Motoryka mała jest wykształcana poprzez swobodny ruch i codziennie czynności, ale także w trakcie konkretnie ustalonych i wymyślonych w tym celu zabaw.
Prawidłowy rozwój motoryki małej wg wieku
W pierwszym roku życia w zakresie motoryki małej dziecko do 2 miesiąca życia chwyta bez kontroli, około 5 miesiąca wyciąga rączki w kierunku przedmiotu i przekłada go z ręki do ręki, w 9 miesiącu życia pojawia się gest wskazywania, a od 9-12 miesiąca chwyt pęsetkowy i manipulacja specyficzna.
W drugim roku życia buduje wieże z klocków (początkowo dwóch, następnie 4-5ciu), wkłada klocki w otwory, jeszcze nieporadnie zaczyna posługiwać się łyżką, „bazgrze” kredkami, rzuca piłką na niewielką odległość.
W trzecim roku życia potrafi narysować linie proste i pionowe, koło i krzyżyk.
W czwartym roku życia ruchy dłoni powinny być już precyzyjne, dziecko potrafi tworzyć wieloelementowe, tematyczne rysunki i jest w pełni samodzielne.
Dzieci pięcio- i sześcioletnie powinny rozpoznać, narysować i nazwać figury geometryczne takie jak: trójkąt, kwadrat, koło oraz umieć łączyć znaki graficzne.
Zaburzenia motoryki małej
Zdarzają się przypadki, iż pomimo regularnych ćwiczeń dłoni i palców pojawiają się zaburzenia w funkcjonowaniu motoryki małej. Najczęściej spotykane problemy to:
- opóźnienie rozwoju praksji, czyli umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku, takimi jak łyżka czy widelec
- mała precyzyjność ruchów
- brak koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramion
- zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej podczas czynności, które wykonuje się pod kontrolą wzroku, czyli np. problemy z rysowaniem czy wykonywaniem figurek z plasteliny
- problemy z czynnościami samoobsługowymi (ubieranie się, wiązanie butów, zapinanie guzików, przekładanie ubrań ze strony lewej na prawą)
- niesamodzielne spożywanie posiłków
- niechęć do czynności manualnych (rysowanie, malowanie, lepienie, nawlekanie, układanie)
- niski poziom graficzny pisma i prac plastycznych
- niechęć do dotykania nowych, nieznanych faktur i przedmiotów
Ćwiczenia rozwijające motorykę małą
Dzieci z zaburzeniami w zakresie motoryki małej, powinny brać udział w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych oraz terapii ręki. Jednak również rodzice mogą pomóc dziecku usprawnić motorykę małą poprzez następujące ćwiczenia:
- malowanie dużych kształtów
- malowanie na dużych arkuszach papieru
- malowanie prostych linii lub kłębuszków
- układanie klocków i puzzli
- wycinanie figur, części obrazków, postaci do składania
- wycinanki po liniach prostych, łamanych i falistych
- lepienie z plasteliny
- łączenie liniami zaznaczonych punktów
- kolorowane książeczek z obrazkami